TAJEMNICA BANKOWA

Tajemnica bankowa to specjalny wymóg stawiany wszystkim bankom, dotyczący zachowywania poufności zawodowej.

Jej podstawowym celem jest ochrona prawa klienta do prywatności, którego naruszenie lub niedostateczne zapewnienie wiąże się z poważnymi konsekwencjami majątkowymi oraz odpowiedzialnością karną.

Tajemnica bankowa jest regulowana ustawą z 29 sierpnia 1997 r. o Prawie bankowym. Zgodnie z zawartymi w niej przepisami, banki są zobowiązane za zachowania poufności informacji o swoich klientach. Kary za złamanie tej tajemnicy są bardzo surowe.

Czym jest tajemnica bankowa i kogo dotyczy?

Pojęcie tajemnicy bankowej w ujęciu prawnym jest dość ściśle zdefiniowane w art. 104 ustawy o Prawie bankowym.

Zobowiązuje ona banki, pracowników oraz osoby pośredniczące w wykonywaniu czynności bankowych do jej ścisłego przestrzegania.

Tajemnica bankowa dotyczy wszystkich informacji o działaniach bankowych, które zostały ustalone w czasie negocjacji, zawierania i realizacji umowy stanowiącej podstawę do wykonania tych czynności.

W praktyce oznacza to, że instytucje finansowe nie mają prawa udzielać osobom fizycznym lub postronnym organizacjom żadnych danych objętych ustawową zasadą poufności.
 
Do przestrzegania tajemnicy bankowej zobowiązany jest bank jako instytucja, a także wszyscy jego pracownicy oraz osoby pośredniczące w wykonywaniu czynności bankowych.

Obowiązek ten występuje nie tylko w trakcie pracy, ale też po jej zakończeniu.

Bank wykonuje różne czynności chociażby za pośrednictwem m.in. agencji, pośredników kredytowych czy izb rozliczeniowych, które również muszą przestrzegać tajemnicy bankowej.

Warto przy tym zwrócić uwagę, że tajemnica bankowa obowiązuje bezterminowo.

Osoby dysponujące podlegającymi jej informacjami muszą przestrzegać warunków dyskrecji zarówno po zawarciu umowy z klientem, jak i w przypadku jej wypowiedzenia.

Tajemnica bankowa obowiązuje również po zakończeniu ustalonego okresu obowiązywania umowy, czyli np. po spłaceniu całego kredytu.

Informacje muszą pozostawać poufne także na etapie przygotowywania warunków współpracy, co może dotyczyć chociażby danych podawanych przy wnioskowaniu o pożyczkę. 

Jakie informacje są objęte tajemnicą bankową, a których nie dotyczy?

Przedmiotem ochrony tajemnicy bankowej są dane dotyczące rozmaitych usług realizowanych przez banki.

Informacje te mogą dotyczyć zarówno standardowych czynności bankowych, jak i tych współrealizowanych przez inne podmioty z rynku finansowego.

Do pierwszych zaliczają się działania związane np. z:

• prowadzeniem rachunków bankowych,
• udzielaniem kredytów,
• emitowaniem bankowych papierów wartościowych,
• wydawaniem i potwierdzaniem gwarancji bankowych,
• otwieraniem i zatwierdzaniem akredytyw,
• prowadzeniem rozliczeń pieniężnych.

Z kolei do czynności wykonywanych z pośrednictwem innych podmiotów należy:

• udzielanie pożyczek pieniężnych,
• udostępnianie skrytej sejfowych,
• wykonywanie operacji czekowych i wekslowych,
• przechowywanie papierów wartościowych i przedmiotów,
• zbywanie i nabywanie wierzytelności pieniężnych,
• skup i sprzedaż wartości dewizowych. 

Do tej grupy działań objętych tajemnicą bankową zalicza się też udzielanie i potwierdzanie poręczeń, a także realizację usług konsultacyjno-doradczych w sprawach finansowych.

Nakaz dyskrecji zawodowej obejmuje zatem praktycznie wszystkie obszary funkcjonowania banku. 

Warto też wyróżnić sytuacje, w których obowiązek zachowania tajemnicy bankowej wie występuje.

Nie znajduje ona zastosowania w przypadku udzielania poufnych informacji adwokatom i radcom prawnym, którzy świadczą na rzecz banku pomoc prawną.

Tajemnica nie obowiązuje również wówczas, gdy udzielenie niezbędnych danych jest konieczne do zawarcia i wykonania umowy sprzedaży wierzytelności klasyfikowanej zgodnie z osobnymi przepisami w kategoriach straconych.

Obowiązek dochowania dyskrecji zawodowej nie występuje ponadto przy ujawnianiu informacji celem wykonania umów odwróconego kredytu hipotecznego.

Kiedy jest dopuszczalne złamanie tajemnicy bankowej?

W niektórych sytuacjach jest możliwe złamanie tajemnicy bankowej. O jej uchylenie mają prawo ubiegać się różne instytucje, co wymaga złożenia stosowanego wniosku. Przyczyny takich sytuacji zostały jasno przestawione z ustawie.

Tajemnica bankowa zostać uchylona na wniosek skarbówki, a konkretnie Szefa Krajowej Administracji Sądowej lub naczelnika urzędu celno-skarbowego i skarbowego.

Prawo takie przysługuje też sądom i prokuratorowi. Np. w przypadku wszczęcia postępowania o przestępstwo karno-skarbowe lub spadkowe, alimenty czy podział majątku w czasie rozwodu.

W takim przypadku bank udostępnia chronione informacje na podstawie uzasadnionego wniosku sądowego. Tajemnica bankowa może również uchylona też na potrzeby:

• komornika sądowego,
• biegłych rewidentów,
• NBP,
• KNF,
• Prezesa Najwyższej Izby Kontroli,
• Bankowego Funduszu Gwarancyjnego,
• Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
• Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego.
  

Prawo to przysługuje również służbom państwowym, takim jak policja, ABW, CBA czy żandarmeria wojskowa. 

Co grozi za złamanie tajemnicy bankowej i czy istnieją jakieś wyjątki?

Zgodnie z ustawą o Prawie bankowym, za złamanie tajemnicy bankowej grozi grzywna do 1 000 000 zł oraz kara pozbawiania wolności do 32 lat.

Konsekwencje te mogą zostać wyciągnięte wobec każdej osoby, która ujawni lub wykorzysta poufne informacje bez upoważnienia określonego w przepisach.

Z tego względu trudno się dziwić, że pracownicy banków kategorycznie odmawiają podawania jakichkolwiek danych nieuprawnionym do tego klientom.
 
W przypadku poniesienia straty na skutek ujawnienia tajemnicy bankowej, poszkodowany może wnieść sprawę do sądu i z dużym prawdopodobieństwem ją wygrać.

Nie oznacza to jednak, że instytucje w żaden sposób nie wykorzystują poufnych informacji konsumentów do wykonywanych operacji.

Banki zobowiązywane są po prostu do zachowania dyskretności w stosunku do innych podmiotów finansowych, co dotyczy chociażby przelewów wykonywanych między nimi.

Podobnie wygląda to w przypadku dostawców usług płatniczych. Wszystkie realizowane tymi drogami operacje wymagają podawania danych klientów.

Innym przykładem są promocje bankowe, które organizują zewnętrzne podmioty we współpracy z instytucją finansową.

Aby wypłacić nagrodę zwycięzcy, bank musi udowodnić organizatorowi fakt spełnienia wymaganych warunków przez klienta.

W takim przypadku to właśnie konsument udziela osobnej zgody na uchylenie tajemnicy bankowej, co odbywa się jeszcze na etapie składania wniosku promocyjnego.

Z tego względu żadne konsekwencje prawne i finansowe nie są ponoszone przez bank.

Tajemnica bankowa a sprawa o alimenty

Banki mają obowiązek udzielania informacji objętych tajemnicą bankową w związku z wdrożonym postępowaniem alimentacyjnym.

Odbywa się to wyłącznie na bezpośrednie żądanie sądu – zazwyczaj w sytuacji, gdy jedno z rodziców odmawia płacenia alimentów.

Uchylenie tajemnicy bankowej ma wówczas na celu sprawdzenie, czy dana osoba rzeczywiście nie posiada wystarczających dochodów.

Nawet jeżeli zobowiązany do płacenia alimentów rodzic otrzymuje wynagrodzenie nieoficjalnie, analiza jego konta bankowego może pomóc w ustaleniu jego rzeczywistego standardu życia. 

Tajemnica bankowa a komornik

W art. 105 ustawy o Prawie bankowym wyszczególniono informacje o sytuacjach i podmiotach, w przypadku których bank ma prawo do ujawnienia tajemnicy bankowej.

Do tej grupy należą również komornicy sądowi. Jeżeli przedstawią oni żądanie do ujawnienia poufnych informacji, bank jest zobowiązany co ich podania.

Dotyczy to danych z zakresu i liczby rachunków bankowych oraz pełnomocnictw do dysponowania nimi. A także obrotów i stanów tych kont z dokładnym podaniem obciążeń, wpływów, tytułów czy nadawców i odbiorców.

Informacje udzielane są w zakresie koniecznym do właściwego postępowania egzekucyjnego lub zabezpieczającego, bądź też wykonywania innych czynności związanych z ustawowymi zadaniami komornika.

Zanim jednak bank przekaże dane, zobowiązany jest do sprawdzenia podstawy prawnej pisemnego żądania. Instytucja musi zweryfikować, że pochodzi ono od właściwego komornika oraz dotyczy odpowiedniego klienta.

Warto zwrócić uwagę, że bank może pobierać opłaty od informacji udzielanych w drodze takiego postępowania. Jeżeli komornik zażąda danych wykraczających poza ustalony zakres, nadużywa swoich uprawnień.

W tym przypadku bank nie ma prawa i obowiązku przekazywania takich informacji.

Tajemnica bankowa a Polski Ład

Od 1 lipca 2022 roku nastąpiły zmiany w ustawie o Krajowej Administracji Skarbowej, wynikające z w prowadzenia Polskiego Ładu.

Dawniej banki mogły przekazywać organom skarbowych informacje objęte tajemnicą bankową jedynie w kilku sytuacjach.

Tj. – gdy dana osoba została oskarżona o malwersacje skarbowe, ma status podejrzanego oraz postawiono jej zarzuty w ramach postępowania karno-skarbowego.

Zmiany w ustawie wprowadziły jednak pewną drobną modyfikację, która jest dość kontrowersyjna.

Słowo „podejrzany” zastąpiono bowiem „osobą fizyczną”. W praktyce oznacza to, że obecnie skarbówka ma praktycznie nieograniczone możliwości kontrolowania rachunków bankowych konsumentów.

Przed daną osobą nie musi być nawet prowadzone postępowanie karno-skarbowe, ponieważ wystarczą tylko czynności sprawdzające.

Klient banku nie musi zatem choćby odrobinę naruszyć prawa, aby skarbówka mogła wystąpić do instytucji o wyciągi z jego rachunku. Taki sytuacje stwarzają niestety bardzo duże pole do potencjalnych nadużyć.

Jaka jest perspektywa na przyszłość?

Trudno jednoznacznie określić, czy regularnie wprowadzane zmiany doprowadzą do finalnie całkowitego zniesienia tajemnicy bankowej.

Z roku na rok ingerencja państwa w sprawy finansowe obywateli wydaje się coraz większa, ze względu na wyższy poziom kontroli ze strony rządu.

Przyczyną tego są przede wszystkim problemy budżetowe, a tym samym konieczność sięgania po dodatkowe środki. 

Z dużym prawdopodobieństwem można więc stwierdzić, że tajemnica bankowa będzie coraz mocniej okrajana na potrzeby kontroli urzędów skarbowych  oraz innych podmiotów państwowych.

Przydatne linki:

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19971400939

https://www.gov.pl/web/polski-lad